ԱՄՆ-ում կրթական համակարգի հիմքը դպրոցն է։ Երեխաները սկսում են դպրոց հաճախել 5-6 տարեկանից և սովորում են մինչև 17-18 տարեկանը։ Դպրոցական կրթությունը բաժանված է 3 փուլի՝ տարրական, միջին և ավագ դպրոցներ։
Տարրական, միջին և ավագ դպրոցներ
Տարրական դպրոցը սովորաբար ընդգրկում է 1-5-րդ դասարանները (5-10 տարեկան երեխաներ)։ Այստեղ աշակերտները սովորում են կարդալ, գրել, թվաբանություն, ծանոթանում գիտության ու հասարակագիտության հիմունքներին։ Գնահատման համակարգը տարբեր նահանգներում տարբեր է, բայց հիմնականում կիրառվում են տառային գնահատականներ (A, B, C, D, F)։
Միջին դպրոցը (middle school կամ junior high) ընդգրկում է 6-8-րդ դասարանները (11-13 տարեկան)։ Այստեղ ուսումնասիրվող առարկաների ցանկն ընդլայնվում է, ավելանում են օտար լեզուները, համակարգչային գիտությունները, արվեստը։ Գնահատման համակարգը նման է տարրականին։
Ավագ դպրոցը (high school) ներառում է 9-12-րդ դասարանները (14-18 տարեկան)։ Սա նախապատրաստում է քոլեջ ընդունվելուն։ Աշակերտներն ավելի խորությամբ են ուսումնասիրում բնական և հումանիտար գիտությունները, կարող են ընտրել նաև մասնագիտական առարկաներ։ Բացի տառային գնահատականներից, գնահատման համար օգտագործվում է միջին որակական գնահատականը (GPA)՝ 4 բալանոց սանդղակով։
Թեև դպրոցների մեծ մասը պետական է և անվճար, կան նաև մասնավոր վճարովի դպրոցներ։ Դպրոցական կրթությունը պարտադիր է մինչև 16-17 տարեկանը (տարբեր է ըստ նահանգների), սակայն շատերը շարունակում են ուսումը մինչև ավագ դպրոցն ավարտելը։ Ավագ դպրոցի ատեստատը կարևոր է քոլեջ ընդունվելու համար։
Գնահատման համակարգը
Ինչպես նշվեց, տարրական և միջին դպրոցներում հիմնականում կիրառվում է տառային գնահատման համակարգը (A, B, C, D, F)։ Այս տառերից յուրաքանչյուրն ունի իր թվային արժեքը.
A (90-100%) – գերազանց
B (80-89%) – լավ
C (70-79%) – բավարար
D (60-69%) – անբավարար, բայց դեռ անցողիկ
F (0-59%) – ձախողում, չի հաղթահարում առարկան
Որոշ դպրոցներ կիրառում են նաև պլյուս (+) և մինուս (-) նշանները տառերի կողքին՝ գնահատականն ավելի ճշգրիտ դարձնելու համար (օրինակ՝ B+, C-)։
Ավագ դպրոցում, բացի տառային համակարգից, օգտագործվում է նաև միջին որակական գնահատականը՝ GPA-ն (Grade Point Average)։ Այն հաշվարկվում է՝ հիմք ընդունելով տառային գնահատականների թվային համարժեքները.
A = 4.0
B = 3.0
C = 2.0
D = 1.0
F = 0
Այսպիսով, եթե աշակերտը 4 առարկաներից ստացել է A, B, B, C գնահատականներ, նրա GPA-ն կլինի (4 + 3 + 3 + 2) / 4 = 3.0։
GPA-ն կարևոր ցուցանիշ է քոլեջ ընդունվելիս։ Բարձր GPA ունեցող աշակերտները համարվում են ավելի մրցունակ։ Սովորաբար պահանջվում է նվազագույնը 2.0 GPA՝ ավագ դպրոցն ավարտելու համար։
Բացի GPA-ից, ավագ դպրոցում կարևորվում են նաև ստանդարտացված թեստերի արդյունքները, ինչպիսիք են SAT-ը և ACT-ը։ Դրանք հաշվի են առնվում քոլեջ ընդունվելիս։
Գնահատման կարգը որոշ տարբերություններ ունի նահանգներում և դպրոցներում։ Օրինակ՝ որոշ վայրերում կիրառվում է նաև թվային գնահատման 100 բալանոց սանդղակը։ Բացի դրանից, գնահատման մեջ հաշվի են առնվում ոչ միայն գրավոր և բանավոր առաջադրանքները, այլև մասնակցությունը դասերին, նախագծերը, թեստերը և այլն։
Ամեն դեպքում, գնահատման համակարգը ԱՄՆ-ում նպատակ ունի ոչ միայն գիտելիքները ստուգելը, այլև խթանելու աշակերտների ինքնուրույն աշխատանքը, ակտիվ մասնակցությունը դասերին և անհատական առաջընթացը։
Բացի ընթացիկ գնահատումից, կիրառվում են նաև ամփոփիչ գնահատման ձևեր։ Օրինակ՝ յուրաքանչյուր կիսամյակի կամ ուսումնական տարվա վերջում աշակերտները հանձնում են ամփոփիչ քննություններ (final exams), որոնք ընդգրկում են ամբողջ անցած նյութը։ Այս քննությունները զգալի կշիռ ունեն վերջնական գնահատականի ձևավորման մեջ։
Գնահատման գործընթացում կարևորվում է նաև հետադարձ կապը (feedback)։ Ուսուցիչները ոչ միայն գնահատական են նշանակում, այլև մեկնաբանում են աշակերտի ուժեղ և թույլ կողմերը, տալիս խորհուրդներ բարելավման ուղղությամբ։ Նպատակը ոչ թե պարզապես դատելն է, այլ օգնելը, որ աշակերտը հասկանա իր սխալները և աշխատի դրանք շտկելու ուղղությամբ։
Շատ դպրոցներում գործում է նաև գնահատման “ուղղման” հնարավորությունը (grade redemption)։ Եթե աշակերտը ցածր գնահատական է ստացել, նա կարող է լրացուցիչ աշխատանք կատարել և բարձրացնել գնահատականը։ Սա խթանում է աշակերտներին չհուսահատվել ձախողումներից և շարունակել ջանասիրաբար աշխատել։
Ամփոփելով՝ ամերիկյան դպրոցներում գնահատման համակարգը բավական բազմակողմանի է և ուղղված է ոչ միայն գիտելիքների ստուգմանը, այլև աշակերտների անհատական աճի ու զարգացման խթանմանը։ Այն նպաստում է նաև կրթության անհատականացմանը և աշակերտների պատասխանատվության մակարդակի բարձրացմանը սեփական ուսման նկատմամբ։
Ուսումնական ծրագիրը
ԱՄՆ դպրոցական կրթությունը նպատակ ունի սովորեցնել ոչ միայն գիտելիքներ, այլև ինքնուրույն մտածելու, խնդիրներ լուծելու և հաղորդակցվելու հմտություններ, ինչն անհրաժեշտ է հետագա կրթության և կարիերայի համար։
Ի լրումն ակադեմիական ծրագրի, ամերիկյան դպրոցներում մեծ ուշադրություն է դարձվում նաև արտադասարանական գործունեությանը։ Սրանք ներառում են սպորտային խմբակներ, ակումբներ ըստ հետաքրքրությունների (օրինակ՝ դեբատների, թատրոնի, երաժշտության), կամավորական ծրագրեր և այլն։ Դրանք օգնում են զարգացնել աշակերտների տաղանդներն ու հմտությունները, սովորեցնում թիմային աշխատանք։
Դպրոցներում գործում են նաև աշակերտական խորհուրդներ, որոնք ներգրավված են դպրոցի կառավարման գործում։ Սա նպաստում է առաջնորդական հմտությունների ձևավորմանը։
Ուսուցիչների դերը ոչ միայն գիտելիք փոխանցելն է, այլև օգնել աշակերտներին սովորել ինքնուրույն մտածել, հարցեր տալ, վերլուծել տեղեկությունները։ Կիրառվում են ինտերակտիվ ուսուցման մեթոդներ, խմբային աշխատանք, նախագծեր։
Թեև ամերիկյան դպրոցներում որակյալ կրթություն ստանալու հնարավորություններ կան, համակարգը բախվում է նաև մարտահրավերների, ինչպիսիք են ֆինանսավորման անհավասարությունը, ցածր առաջադիմությունն ու կրթությունը կիսատ թողնելու բարձր ցուցանիշները որոշ խմբերում։ Այս խնդիրների լուծմանն են ուղղված կրթական բարեփոխումները։
Այնուամենայնիվ, ԱՄՆ-ում դպրոցական կրթությունը տալիս է գիտելիքների, հմտությունների ու սոցիալական փորձառության լայն բազա, ինչը հիմք է հանդիսանում հետագա անձնական և մասնագիտական զարգացման համար։ Այն նաև նպաստում է ժողովրդավարական արժեքների ու քաղաքացիական ակտիվության ձևավորմանը՝ պատրաստելով սաներին ապագա կյանքին։
Հետաքրքիր փաստեր ԱՄՆ դպրոցների մասին
- Ամերիկյան դպրոցականների մեծ մասը հագնում է դպրոցական համազգեստ միայն մասնավոր դպրոցներում։ Պետական դպրոցներում համազգեստ չկա։
- Դպրոցական ավտոբուսների ճնշող մեծամասնությունը դեղին գույնի է։ Սա ընդունված ստանդարտ է՝ տրանսպորտային անվտանգության նկատառումներից ելնելով։
- Շատ դպրոցներում գործում է բաց թողնված դասերը լրացնելու պրակտիկա (detention)՝ որպես կարգապահական տույժ։ Սովորաբար աշակերտները պարտավոր են դասերից հետո մնալ դպրոցում որոշակի ժամանակ։
- Դպրոցներում գործում են բազմաթիվ ակումբներ ու արտադասարանական խմբեր, օրինակ՝ դեբատների թիմ, թատերական խումբ, օլիմպիադայի թիմ, ռոբոտաշինության ակումբ և այլն։ Դրանց անդամակցելը և ձեռքբերումներն օգտակար են քոլեջ ընդունվելիս։
- Շատ դպրոցներում կան նաև առարկայական օլիմպիադաներ ու մրցույթներ (մաթեմատիկա, ֆիզիկա, քիմիա, պատմություն և այլն)։ Հաղթողները կարող են մասնակցել նահանգային ու համազգային փուլերին։
- Դպրոցներում մեծ ուշադրություն է դարձվում սպորտին։ Միջդպրոցական սպորտային մրցումները շատ տարածված են, հատկապես՝ ֆուտբոլ, բասկետբոլ, բեյսբոլ մարզաձևերում։ Սպորտում հաջողությունները նույնպես կարևոր են քոլեջ ընդունվելիս։
- Շատ դպրոցներ ունեն սեփական ռադիոկայան, որտեղ հաղորդավարում են աշակերտները։ Որոշ դպրոցներ նաև հեռուստատեսային ստուդիաներ ունեն։
- Դպրոցներում տարածված են նաև տարբեր ծառայություններ, օրինակ՝ լրացուցիչ պարապմունքներ, խորհրդատվություն կարիերայի պլանավորման հարցերով և այլն։
- Ամերիկյան դպրոցներում մեծ կարևորություն է տրվում կրթության անհատականացմանը։ Աշակերտի համար կազմվում է անհատական ուսումնական պլան՝ ելնելով նրա ընդունակություններից, հետաքրքրություններից ու կարիքներից։
- Միջին դպրոցից սկսած՝ աշակերտները հնարավորություն ունեն ընտրելու որոշ առարկաներ։ Ավագ դպրոցում ընտրության հնարավորությունն ավելի է լայնանում, ինչը թույլ է տալիս պատրաստվել ապագա մասնագիտությանը։
- Ամերիկյան դպրոցներում տարածված է մենթորության ինստիտուտը։ Ավելի բարձր դասարանների աշակերտները հաճախ հանդես են գալիս որպես մենթոր կրտսեր դասարանցիների համար՝ օգնելով հարմարվել դպրոցական կյանքին։
- Դպրոցներում գործում են նաև տարբեր ծրագրեր ներգրավելու ծնողներին կրթական գործընթացում։ Օրինակ՝ կամավոր ծնողները կարող են օգնել դասերի ժամանակ, մասնակցել արտադասարանական միջոցառումների կազմակերպմանը և այլն։
- Շատ դպրոցներում գործում է նաև կրթաթոշակների համակարգ։ Լավ առաջադիմություն ու ակտիվություն ցուցաբերող աշակերտները կարող են ստանալ կրթաթոշակներ՝ քոլեջում սովորելու համար։
- Վերջին տարիներին ամերիկյան դպրոցներում աճել է տեխնոլոգիաների կիրառումը կրթական գործընթացում։ Շատ դպրոցներ աշակերտներին ապահովում են պլանշետներով կամ նոութբուքերով, իսկ որոշ առարկաներ դասավանդվում են առցանց։
- Չնայած կրթական որակյալ ծրագրերին ու հնարավորություններին, ԱՄՆ-ում դեռևս առկա է կրթական անհավասարության խնդիրը։ Սոցիալ-տնտեսական ցածր statusի շրջաններում գտնվող դպրոցները հաճախ ունենում են ֆինանսավորման ու ռեսուրսների պակաս։ Սա կրթության որակի վրա է ազդում։ Այս խնդրի լուծմանն են ուղղված կրթական բարեփոխումներն ու հավասարության ապահովման ջանքերը։
