Մեզնից յուրաքանչյուրը երբեմն լսել է իր ձայնը տեսա- կամ աուդիո ձայնագրություններում և զարմացել, որ այն կարծես ուրիշ լինի։ Առաջին ակնթարթին նույնիսկ կարող է թվալ, թե դա ուրիշ մարդու ձայն է։ Ընդ որում, շատերին դուր չի գալիս սեփական ձայնագրված ձայնը։
Այս երևույթն ունի իր բացատրությունը։
Ինչո՞ւ ենք մենք մեր ձայնը լսում այլ կերպ, քան շրջապատի մարդիկ։ Բանն այն է, որ երբ մենք լսում ենք մեր ձայնը, «աշխատում է» ոսկրային լսողությունը։ Մենք մեր ձայնը լսում ենք ոչ միայն ականջներով։ Մենք, մեր ներքին օրգաններում առկա հեղուկի միջոցով, ընկալում ենք նաև այն ձայնային ալիքները, որոնք առաջանում են մեր ներսում։ Ոսկրային լսողությունը ոչ միայն ձայնային տատանումներն է փոխանցում, այլև թունդ ձայները և վիբրացիաները։ Տարբեր մարդկանց մոտ այդ ընկալումը տարբեր է լինում՝ կախված ֆիզիկական կառուցվածքից և ներքին օրգանների տեղակայումից։
Մարդու խոսքը ձևավորվում է կոկորդում, որտեղից դուրս են գալիս ձայնային տատանումները։ Այդպիսի տատանումների մի մասը տարածվում է օդի միջոցով։ Դա հենց այն ձայնն է, որը լսում է շրջապատը, և որը ձայնագրվում է զանազան սարքերի միջոցով։ Տատանումների մյուս մասը անցնում է մեր գլխի մեջ առկա տարբեր օրգանների միջոցով, որոնք լցված են հեղուկով։ Արտաքին և ներքին ականջները տեղադրված են ոսկրային մակերեսի վրա։ Ներքին ականջը հեղուկով է լցված, իսկ միջին ականջը՝ օդով։ Օդով ձայնը անցնում է ոչ այնպես արագ, ինչպես հեղուկների և խիտ հյուսվածքների միջով։ Ոսկրային լսողության արդյունքում ձայնի ընկալումը ոչ միայն ուժգնանում է, այլև մի փոքր աղավաղվում, քանի որ ձայնային ալիքները տարբեր արագություններով են անցնում օդի, հեղուկների և ոսկրային հյուսվածքների միջով։ Բացի այդ, ոսկրային լսողությունը մեծացնում է ցածր հաճախականությունների ընկալումը, քանի որ ոսկրերը ավելի լավ են փոխանցում երկարալիք տատանումները։
Հենց այդ պատճառով, շրջապատը լսում է մեր ձայնը ոչ այնպես, ինչպես մենք։ Ոսկրային լսողության շնորհիվ մենք ավելի լավ ենք ընկալում նաև մեր սեփական խոսքի ձայնային բացթողումները կամ անկանոնությունները, որոնք հաճախ անտեսվում են արտաքին լսողության միջոցով։
Մասնագետները չեն կարող ճշգրիտ քանակական գնահատական տալ, թե որքանով է տարբերվում մեր ներքին ձայնի ընկալումը արտաքին ձայնից, քանի որ այն տարբեր է յուրաքանչյուր անհատի համար։ Բայց վստահորեն կարելի է պնդել, որ երկու ձայները իրարից տարբերվում են։
Երբ մենք լսում ենք մեր սեփական ձայնագրությունը, մենք զրկվում ենք ոսկրային լսողության տվյալներից, ինչը բացատրում է՝ ինչու է այն այնքան տարբերվում մեր սեփական ընկալումից։ Ձայնագրության մեջ մենք լսում ենք միայն այն ձայները, որոնք փոխանցվում են օդով։ Ոսկրային լսողությունը նաև կարևոր դեր ունի ձայնի տոնայնության և երանգավորման ընկալման համար, քանի որ այն ավելի ամբողջական տեղեկատվություն է տալիս ձայնային ալիքների բոլոր բաղադրիչների մասին։
Գանգի ոսկորների այն հատկությունը, որ նա կարողանում է փոխանցել ձայնային ալիքները, բացատրում է, թե ինչու է մարդն իր ձայնը լսում այլ կերպ, քան մյուսները։ Ոսկորների միջոցով ձայնի փոխանցումը կարելի է հեշտորեն ստուգել։ Բավական է միայն մատների ծայրերով կամ այլ խցաններով փակել ականջները ու խոսել կամ ծամել։
Այն ձայները, որոնք մենք այդ ընթացքում կլսենք, հիմնականում ցածր հաճախականության ալիքներ են, որոնք ներքին ականջին հասնում են ոսկրային փոխանցման միջոցով՝ շրջանցելով արտաքին ու միջին ականջները։ Բերանի խոռոչում առաջանում է օդի տատանում, որը թշերի շարժումների արդյունքում փոխանցվում է ներքին ծնոտին, և, արդյունքում, հասնում է ներքին ականջին։
Այսպիսով, մենք մեր ձայնը լսում ենք երկու ձևով՝ ոսկրային և օդային լսողության միջոցով։ Ոսկրային լսողությունը տալիս է ավելի ամբողջական տեղեկատվություն մեր ձայնի բոլոր բաղադրիչների, տոնայնության և երանգավորման մասին։ Մինչդեռ շրջապատը լսում է միայն օդային ճանապարհով փոխանցվող մասը, որն աղավաղված է և զուրկ է ցածր հաճախականություններից։
Ձայնագրության ժամանակ արձանագրվում է միայն օդային ճանապարհով տարածվող ձայնային ալիքները, ինչն էլ բացատրում է, թե ինչու է ձայնագրված ձայնը տարբերվում մեր սեփական ձայնի ընկալումից։ Բացի այդ, յուրաքանչյուր անհատի ֆիզիկական կառուցվածքի և ներքին օրգանների առանձնահատկությունների պատճառով ոսկրային լսողության ազդեցությունը կարող է թեթևակի տարբերվել։
Այսպիսով, ոսկրային լսողության գործընթացն է պատճառը, որ մենք մեր սեփական ձայնը լսում ենք տարբեր կերպ, քան այն ձայնն է, որը լսում են շրջապատի մարդիկ։ Սա բնական ֆիզիոլոգիական երևույթ է, որն ապահովում է մեր ձայնի ավելի ամբողջական ընկալումը։
Հետաքրքիր փաստեր ձայնի և լսողության մասին.
1. Մարդու լսողական համակարգը կարող է ընկալել 20 Հերցից մինչև 20,000 Հերց հաճախականության ձայները: Այս տիրույթից դուրս գտնվող ձայները համարվում են ինֆրաձայներ (20 Հերցից ցածր) և ուլտրաձայներ (20,000 Հերցից բարձր):
2. Եթե լսողական ընկալման տիրույթը պատկերացնենք որպես դաշնամուր, ապա մեր լսողությունն ընդգրկում է միայն 88 բանալիների երկայնքը, մինչդեռ կան կենդանիներ, որոնք կարող են լսել ավելի լայն տիրույթում:
3. Մարդու ձայնը առաջանում է կոկորդի թիթեռնիկների տատանումից: Տղամարդկանց թիթեռնիկները, ընդհանուր առմամբ, ավելի խոշոր են, քան կանանց, ինչն էլ պատճառ է դառնում տղամարդկանց ավելի ցածր ձայնի համար:
4. Լսողության վրա ազդում են նաև մարդու ականջի արտաքին և ներքին կառուցվածքները: Օրինակ՝ մեծահասակների ականջի արտաքին ծալքը թեքված է դեպի ներս, որը կարող է խանգարել բարձր հաճախականությունների ընկալմանը:
5. Լսողական համակարգը կարող է հիշել և ճանաչել անգամ փոքր տարբերություններով ձայներ: Դա մարդկանց թույլ է տալիս հեշտությամբ տարբերակել տարբեր մարդկանց ձայները:
6. Ձայնի բարձրությունը չափվում է դեցիբելներով: Մարդու խոսքի սովորական ձայնի բարձրությունը 60-70 դեցիբել է, մինչդեռ ռեակտիվ շարժիչի ձայնը կարող է հասնել 120-140 դեցիբելի:
